مرجع تخصصی آب و فاضلاب

مخازن ذخیره زیرزمینی به طور معمول برای نگهداری آب یا سایر مواد شیمیایی مایع مورد استفاده
قرارمی گیرند. یکی از معمول ترین استفاده های این مخازن در ذخیره سوخت های نفتی است . در
عین حال مهم ترین عامل آلودگی هیدروکربوری و به طور عمومی یکی از مهم ترین عوامل

آلودگی منابع آب های زیر زمینی و خاک ، نشت محصولات نفتی در جایگاه های سوخت گیری است.
برای مثال: در یک تجزیه و نمونه آماری از مخازن ذخیره زیر زمینی در آمریکا ، مشخص شده است که
بیش از۹۰ درصد از مخازن زیر زمینی دارای نشت مربوط به ایستگاه های پمپ بنزین بوده اند . عمده ترین
عوامل ورود مواد هیدرکربوری از تانک های ذخیره به منابع زیرزمینی ، پرت مواد در هنگام تخلیه به
تانک سر ریز ، عدم آب بندی مناسب اتصالات ، ایراد در نصب سیستم لوله کشی ، خوردگی مخازن فلزی
وحوادث طبیعی هستند .به طور کلی مخازنی که برابر خوردگی حفاظت نشده اند ،قابلیت زیادی برای
نشت دادن مقادیر قابل توجهی از مواد هیدروکربوری دارند . سطح بالای آب در مجارت مخزن و یا
نشتی اولیه می توانند عوامل دیگری در کاهش عمر مخزن باشند . عمر متوسط یک مخزن ذخیره
زیرزمینی باجداره استیل که در برابر خوردگی محافظت نشده باشد ، در حدود 15 سال بر آورد می شود .

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

افزایش رقابت بر سر آب، نیاز به غذا برای جمعیت در حال رشد و افزایش کم آبی در بسیاری از نقاط جهان، برخی از دلایل مهمی هستند تا نگاهی داشته باشیم به اینکه به چه شیوه‌ای آب را در این سیاره و کشور خود مدیریت کنیم و چگونه نیازهای بشر در نظر گرفته شود.

بیشتر سطح کره زمین را آب فراگرفته (39/1میلیارد کیلومتر مکعب)، اما تنها 5/2 درصد آب‌های موجود در کره زمین شیرین است و مابقی آن در دریاها و اقیانوس‌ها قرار داشته و شور است؛ ضمن آنکه همه حجم آبهای شیرین به‌دلیل آنکه قسمت اعظم آن در یخچال‌ها و برف‌های دائمی قرار دارد قابل بهره برداری نیست.

وابستگی انسان به آب نشان می‌دهد که نیاز آبی برای تولید غذا به‌مراتب بیشتر از نیازهای شرب است؛ 2 تا 4 لیتر آب در روز برای نیازهای بیولوژیک (آب آشامیدنی) در زنده ماندن انسان کافی است در حالی که 1000 مرتبه بیشتر برای تولید غذا آب لازم است. این دلیلی است که چرا مفهوم آب مجازی در زمانی که ما در مورد تولید غذا صحبت می‌کنیم اینقدر مهم است. بنا به تعریف: آب مجازی آبی است که در فرایند تولید یک محصول کشاورزی یا صنعتی نهفته است و به‌طور واقعی احساس نمی‌شود، بلکه به‌طور مجازی حس می‌شود. برای مثال برای تولید یک کیلوگرم گندم به هزار لیتر آب نیاز داریم. از این‌رو آب مجازی هر کیلوگرم گندم برابر هزار لیتر است. برای گوشت قرمز نیز به
 5 تا 10 برابر بیشتر آب نیاز داریم.

انتقال آب مجازی بین کشورهای مختلف از طریق وارد یا صادر کردن محصولات و خدمات صورت می‌پذیرد. صادرات آب مجازی برای یک کشور یا ناحیه برابر با کل حجم آب مورد نیاز برای تولید اجناس صادراتی است. از طرف دیگر واردات آب مجازی یک کشور یا ناحیه برابر با حجم آب مرتبط با واردات کالا یا خدمات است. از این دیدگاه برای یک کشور محصولات وارداتی می‌تواند منبع آبی باشد که از طریق آن به‌طور محلی دسترسی به منابع آبی امکان‌پذیر می‌شود.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

مسئله آب در جهان هر سال از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود.

این اهمیت برای مناطق خشک کره زمین بیشتر است. خاورمیانه و شمال آفریقا از جمله مناطق خشکی هستند که در کنار همه مسائل و مشکلات اقتصادی و سیاسی که با آن مواجه هستند، به‌تدریج با معضل بزرگ کم‌آبی مواجه خواهند بود. به اعتقاد کارشناسان، خاورمیانه و شمال آفریقا کم‌کم به سوی بحران‌ها و چالش‌های جدید منطقه‌ای که برخاسته از معضل کم‌آبی یا به‌عبارتی رقابت بر سر منابع آب است حرکت می‌کنند. در مطلب زیر، گوشه‌ای از معضل جدال بر سر مدیریت آب رودخانه نیل بررسی شده است.

برای درک دلیل تنش میان مصر و کشورهای بالادست رود نیل می‌توان نگاهی به مزرعه یک مصری به نام
محمد عبدالله الشرکاوی انداخت که با پاهای غوطه‌ور در گل در میان بوته‌های پنبه و ذرت در کشتزاری در حاشیه نیل زندگی می‌کند.

او در مقابل آب گرانبهایی که مزرعه‌اش را سیراب می‌کند چه می‌پردازد؟ هیچ. شرکاوی خدا را شکر می‌کند. دست‌هایش را به سوی آسمان بلند می‌کند و از نعمت نیل تشکر می‌کند و زیر‌چشمی به مامور دولت که در نزدیکی است نگاه‌می‌کند و می‌گوید: از خدا و دولت متشکریم؛ اما این شرایط دیگر نمی‌تواند دوام داشته باشد. کشورهای بالا‌دست نیل به‌دنبال حقی هستند که از دست رفتن آن را یک اشتباه تاریخی می‌دانند. آنان رویکردی در پیش گرفته‌اند که انحصار طولانی سودان و مصر بر آب نیل را پایان می‌بخشد؛ تهدیدی که به اعتقاد برخی کارشناسان امور مصر می‌تواند در اوج خود به یک جنگ برای آب منجر شود.

به گفته حسام زکی، یک مقام وزارت خارجه مصر، کشورش به نیل وابسته است و ‌زاده نیل است، جمعیت رو به افزایش است و نیازهای روزافزونی دارد. هیچ راهی برای تن دادن به این تهدید‌ها نیست. از هنگامی که تمدن در این نقطه دامن گسترده، مصری‌‌ها مانند خوشه گندم در ساحل بارور نیل خانه‌گزیده‌اند. به‌طور تقریبی تمام 80 میلیون جمعیت مصر در چند مایلی حاشیه نیل متمرکز شده‌اند و کشاورزانی مانند شرکاوی 4 قرن است که تغییری در شیوه کشاورزی خویش نداده‌اند. براساس برآورد وزارت آبیاری مصر تا سال 2017 ، روش جاری استفاده از نیل نیازهای روزافزون جمعیت این کشور را پاسخ نمی‌دهد. براساس معاهده سال 1929 و در زمان حاکمیت انگلیس، 80درصد آب نیل به سودان که آن زمان به‌عنوان یک کشور شناخته می‌شد، تعلق دارد. آن معاهده در سال 1959 باردیگر مورد تأیید قرار گرفت. به‌طور معمول کشورهای بالا‌دست،‌ کنترل رودخانه را دردست دارند؛ چیزی که در رودهای دجله و فرات میان ترکیه و عراق و سوریه دیده می‌شود.

7 کشور بالا‌دست رود نیل یعنی اتیوپی، اوگاندا، تانزانیا، کنیا، جمهوری دمکراتیک کنگو، بروندی و روآندا معتقدند در مورد نیل برعکس عمل شده و این ناشی از خواست دوره استعمار انگلیس است که خواهان تضمین آب کشاورزی مصر بود. مصری‌ها در مقابل می‌گویند که این کشورها از آب سیراب هستند درحالی که مصر تنها به نیل وابسته است.

درحال حاضر این تقابل به‌آرامی پیش می‌رود. آخرین دور گفت‌وگوها در سال میلادی جاری به‌دلیل آنکه مصر و سودان از مواضع خود عقب‌نشینی نکرده‌اند شکست خورد. ماه بعد کشورهای بالادستی به‌توافقی رسیدند که طرح‌های کنترل آب و سدسازی را اجرایی کنند؛ چیزی که جریان آب به دریاچه سد ناصر را به‌شدت کاهش می‌دهد. اتیوپی، اوگاندا، تانزانیا، کنیا و روآندا توافق کردند که تنها کشورهای اندکی می‌توانند طرح‌های کشورهای حوضه نیل را تأیید کنند، درحالی که مصر خواهان حق وتو در طرح‌های کشورهای بالادستی است و سودان بر تعهد کشورها به معاهده دوران استعماری تأکید می‌کند. کنگو و بروندی هنوز در این مجادلات جدی وارد نشده‌اند و مصر تا نیمه سال آینده میلادی زمان دارد تا مذاکرات را آغاز کند، در غیراین‌صورت کشورهای بالادست توافق جدید را اجرایی می‌کنند.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

دید کلی
تامین و توزیع آب در کشورهای در حال توسعه ، مسائل مهمی را بوجود آورده است و دولتها را واداشته است تا مبالغ عظیمی پول در راه تامین آن سرمایه‌ گذاری نمایند. این موضوع بخصوص در کشورهایی که دارای نقاط لم‌یزرع و نیمه‌خشک هستند، حالت جدی‌تر به خود گرفته است. در کشورهایی مثل ایران که تقسیم آب بعلت شکل خاص سرزمینهای آن به‌صورت غیر یکنواخت توزیع گردیده است، باید سعی شود با اتخاذ بهترین و مدرن‌ترین روشهای علمی و فنی آبهای موجود را طبق قوانین عادلانه ای در دسترس عموم قرار داد.

نکات مهم در تهیه آب شرب
در انتخاب منبع آب برای تهیه آب مشروب در اجتماعات بزرگ ، به چهار اصل مهم زیر باید توجه کافی مبذول داشت:
در درجه اول ، باید آبی را مورد استفاده قرار داد که برای رسیدن به محل تصفیه و توزیع به پمپاژ احتیاج نداشته باشد، بلکه با نیروی ثقل خود حرکت نموده ، علاوه بر آن به هیچگونه تصفیه‌ای (غیر از ضد عفونی کردن) نیاز نداشته و بدون دخل و تصرف در کیفیت آن ، بتواند بدست مصرف کننده برسد.
در درجه دوم ، از آبهایی که به تصفیه احتیاج ندارند، ولی برای رسیدن به محل توزیع باید پمپاژ شوند، می‌توان در تامین آب مشروب استفاده کرد.
در درجه سوم ، برای آب مشروب می‌توان آبهایی را که به نوعی تصفیه ساده احتیاج داشته ، ولی با نیروی وزن به محل تصفیه و توزیع می‌رسند، استفاده نمود.
بالاخره در آخرین مرحله ، آبهایی را می‌توان برای تهیه آب آشامیدنی مورد استفاده قرار داد که در محل نبوده ، باید از طریق پمپاژ و یا هر وسیله دیگر از نقاط دور دست به مرکز تصفیه و توزیع منتقل نمود. تهیه آب مشروب از اینگونه منابع ، بسیار گران و پُرهزینه است.

مهمترین منابع آب در دنیا
آبهای زیرزمینی (چاه ، چشمه ، قنات)
آبهای جوی (باران ، برف)
آبهای سطحی (رودخانه ، دریاچه ، دریا ، اقیانوس)
آب باران
اصولا انتظار می‌رود که آب باران کاملا خالص باشد، ولی به علت تماس آن با گرد و خاک ، ذرات معلق گازهای مخلوط در هوا ، مقادیر قابل توجهی از آنها را در خود حل و به زمین می‌آورد. گازهایی چون اکسیژن ، گاز کربونیک و ازت نیز در آب باران موجود خواهد بود که حلالیت هر یک از آنها در آب باران ، علاوه بر ساختمان شیمیایی‌شان به فشار جزئی آنها در اتمسفر مربوط می‌شود. علاوه بر گازهای فوق ، در آب باران مقادیری RCO3- NO2 ،NO2 ، SO2  ، SH2 وجود دارد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

فاضلاب و پس آبهای مراکز صنعتی ، کشاورزی و همینطور محلهای مسکونی از آلوده کننده‌های عمده آبهای زیرزمینی و آبهای سطحی بویژه آبهای رودخانه‌ها ، دریاها و دریاچه‌ها هستند. با این فاضلابها و همینطور عوامل مؤثر در آلودگی فاضلاب و پس آبها آشنا می‌شویم

پتانسیل و ظرفیت اکسیداسیون ، معیاری برای تعیین آلودگی فاضلابها
پتانسیل و ظرفیت اکسیداسیون آبها ، یکی از معیارهای مهم آلودگی آنهاست. بطوری که می‌دانیم اکسیژن محلول در آب ، عامل اساسی زندگی و رشد حیوانات و گیاهان است. زندگی این موجودات بستگی به حداقل اکسیژن محلول در آب دارد. ماهی بیش از سایر جانداران و بی مهره‌گان در درجه دوم و باکتریها کمتر از تمام موجودات آبزی به اکسیژن محلول در آب نیاز دارند. در یک آب معمولی که ماهی در آن پرورش می‌یابد، غلظت اکسیژن محلول نباید کمتر از 5 میلیگرم در لیتر باشد و این مقدار در آبهای سرد به 6 میلیگرم در لیتر افزایش می‌یابد.
در صورتی که مقدار اکسیژن محلول در آب کمتر از حداقل مجاز برای زندگی جانداران آبزی باشد، آن آب ، آلوده تلقی می‌گردد. وجود مواد آلی در آب ، موجب مصرف و تقلیل مقدار اکسیژن محلول می‌گردد. غالب ترکیبات آلی موجود در آب دارای کربن هستند و فعل و انفعال مهمی که در محیط آبی به کمک باکتریهای خاصی انجام می‌پذیرد به ترتیب زیر است:                                 C + O₂ = CO₂
در این واکنش به ازاء 12 گرم کربن ، 32 گرم اکسیژن مصرف می‌شود. اگر فرض کنیم که مقداری روغن که حاوی 12 گرم کربن بوده ، در آب ریخته شود، با در نظر گرفتن حداکثر مقدار اکسیژن محلول در آب در شرایط معمولی (میلیگرم در لیتر) این مقدار روغن آبی در حدود 3555 لیتر را فاقد اکسیژن نموده و به معنی دیگر کاملا آلوده می‌نماید.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

حوزه های آبخیز ایران

این حوزه آبخیز که مساحت آن به 173،300 کیلومتر مربع می‌رسد، دارای شیب زیاد بوده و بیشترین اختلاف ارتفاع حوزه آبخیز‌های کشور را که بالغ بر 5500 متر است، به خود اختصاص داده است. در این محدوده سیزده رودخانه با مساحت حوزه آبخیز بیش از هزار کلیومتر مربع وجود دارد که رودخانه‌های ارس، سفیدرود، هراز و اترک از نظر وسعت حوزه آبخیز و ویژگیهای اقلیمی و تداوم آبدهی متفاوت از حوزه دیگر می باشند. رودهای فوق دارای حوزه آبخیز‌های کوهستانی وسیعی هستند و پوشش گیاهی غالب آنها جنگلی است.
حوزه خلیج فارس و دریای عمان
این حوزه آبخیز با مساحت 437،150 کیلومتر مربع یکی از پهناورترین حوزه آبخیز‌های ایران محسوب می‌گردد و رودخانه‌های غرب، جنوب غربی و جنوب زیرحوزه های سرچشمه گرفته از کوههای زاگرس و بشاگرد و بلوچستان را در بر می‌گیرد. جمعاً 29 رودخانه با مساحت بیش از 1000 کیلومتر مربع در این زیرحوزه وجود دارد که یا به درون کشور عراق جریان می‌یابند و پس از پیوستن به رودخانهدجله به خلیج فارس می‌ریزند و یا بطور مستقیم به خلیج مزبور و یا دریای عمان وارد می‌گردند. برخی ازبزگترین رودخانه‌های این حوزه آبخیز به ترتیب از شمال تا جنوب خاوری عبارتند از: سیروان، کرخه، کارون، جراحی، زهره، هله، موند، کل، میناب و سرباز.
در باب اهمیت این زیرحوزه فقط به این نکته بسنده می شود که رودهای دشت خوزستان به تنهائی 30 درصد منابع آب کشور را دارا می باشند.
حوزه آبخیز دریاچه ارومیه
مساحت این حوزه دریاجه ارومیه 50،850 کیلومتر مربع است در این حوزه دریاجه ارومیه هشت رودخانه با مساحت آبریز بیش از هزار کیلومتر مربع وجود دارد و زرینه‌رود بزرگترین و مهمترین آنها بشمار می‌آید.
حوزه آبخیز دریاچه نمک قم
مساحت حوزه دریاچهنمک قم 89،650 کیلومتر مربع است و بخش بسیار ناچیز و کوچکی از آن نیز به دریاچهحوض‌سلطان و کویر میغان و دشت جنوبی قزوین وارد می‌گردد. رودخانه‌های جاجرود، کرج، شور، قره‌چای و قمرود به این حوزه زهکشی می شوند در این محدوده شش رودخانه با مساحت بیش از هزار کیلومتر مربع وجود دارد که رودخانهشور و قره‌چای و قمرود بزرگترین آنها محسوب می‌شوند.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

حال «كارون» ‌خوب نيست
يك فعال محيط‌ زيست گفت: با توجه به حجم بسيار زياد فاضلاب ورودي به كارون و كاهش دبي آن، بايد گفت كارون مانند بيماري در حال مرگ زير دستگاه تنفس است.

به گزارش ايمان شادور افزود: شرايط زيست محيطي رودخانه كارون اصلا مناسب نيست و حجم بسيار زياد فاضلاب ورودي به اين رودخانه و كاهش دبي آب بر اثر انتقال آب از سرشاخه‌ها و سدسازي در بالادست، موجب شده رودخانه خروشان گذشته كه قابل كشتيراني بود، به جرياني از فاضلاب تبديل شود.

وي افزود: با توجه به اين كه سطح آب‌هاي زيرزميني در خوزستان بالاست، آلودگي‌هاي كارون به اين آب‌ها نيز نفوذ كرده و آب شرب نيز آلوده شده است، به گونه‌اي كه در برخي مناطق استفاده از دستگاه‌هاي تصفيه آب هفت مرحله‌اي نيز جوابگو نيست.شادور تصريح كرد: با توجه به كاهش دبي آب رودخانه كارون، امواج اين رودخانه نيز از بين رفته و به همين علت خودپالايي و اكسيژن‌گيري رودخانه نيز كاهش يافته است. با كاهش اكسيژن‌گيري رودخانه، ميزان اكسيژن محلول در آب كاهش مي‌يابد و حالت خفگي براي رودخانه ايجاد مي‌شود و در نتيجه حيات موجودات زنده مانند ماهي‌ها تهديد مي‌شود. وي بيان كرد: همچنين ورود بي‌رويه فاضلاب به رودخانه موجب افزايش بي‌رويه بافت گياهي آن مي‌شود، افزايش بيش از حد بافت گياهي و كاهش اكسيژن محلول در آب موجب شده رودخانه خروشان قديم به جرياني عظيم از فاضلاب تبديل شود.

شادور گفت: در تعريف توسعه پايدار آمده است كه صنايع بايد محافظ و ايجادكننده محيط زيست باشند نه عاملي براي تخريب آن، در نتيجه لازم است در كنار توسعه صنعتي به حفظ محيط زيست نيز توجه شود.

وي افزود: زماني كه استان خوزستان به آب كارون نياز دارد منطقي نيست كه آب اين رودخانه به استان‌هاي ديگر انتقال يابد و براي كشت يونجه دام استفاده شود.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

بهترین چاه آب تهران در منطقه میدان امام خمینی قرار دارد که به دلیل رسوبی بودن، فاضلاب به آن نفوذ نکرده است اما اکثر چاه‌های آب تهران به فاضلاب آلوده شده‌اند.

به گزارش فارس، پرویز کردوانی با اشاره به اینکه سبزی‌ها با فاضلاب یا چاه‌ها آبیاری می‌شوند،‌ گفت: برخی می‌گویند که سبزی‌های آبیاری شده توسط آب چاه‌ها بهتر هستند در صورتی که آب‌های چاه‌های تهران نیز آلوده هستند. عمق چاه‌ها کم است و با توجه به چاه‌های جذبی که وجود دارد سریع آلوده می‌شوند. ضمن این‌که آب تمیز در عمق 250 متری زمین قرار دارد.

این استاد دانشگاه درباره استقرار مرغداری‌ها، دامداری‌ها و کشتارگاه در اطراف تهران گفت: زمانی این مرغداری‌ها وکشتارگاه‌ها از تهران فاصله داشتند اما با گسترش شهر این فاصله کمتر شده است و در برخی مناطق در داخل شهرها قرار دارند.

وی با اشاره به آلودگی‌هایی که کشتارگاه‌ها و مرغداری‌ها برای زندگی انسان دارند، گفت: آلودگی‌ این محل‌ها باعث بروز بیماری‌های انسان و دام می‌شود.

این کارشناس محیط زیست تصریح کرد: باکتری‌هایی که ناشی از وجود کشتارگاه‌ها مرغداری ها یا دامداری‌ها است وارد آب و چاه‌ها می شود. کود مرغ بسیار بد بو است.

وی تأکید کرد: مرغداری‌ یا دامداری ها حتی باید بیرون از روستاها باشند و بوی آن به داخل روستاها نرود.

این استاد نمونه دانشگاه گفت: جهت باد برای مرغداری‌ها و کشتارگاه‌ها بسیار مهم است، باد غالب تهران از سمت غرب می‌وزد، اگر کشتارگاه در غرب قرار گیرند بوی آن نیز وارد تهران می‌شود.

کردوانی افزود: در شهرهای مختلف برای ایجاد کشتارگاه و مرغداری جهت وزش باد نیز بسیار مهم است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب