مرجع تخصصی آب و فاضلاب

● مقدمه
در دهه های اخیر به برکت و پیشرفت علوم دیگر از جمله زیست شناسی، باستان شناسی و انسان شناسی بسیاری از فرضیه های تاریخی ، بكلی دگرگون شده است، تا اواسط قرن هفدهم تصور بر آن بود كه از عمر كره زمین فقط ۶ هزار سال می‌گذرد حال آنكه امروزه مشخص شده است كه تنها از عمر انسان امروزی یك میلیون و هشتصد هزار سال می‌گذرد و با كشف ابزارهای سنگی و فلزی جدید محاسبات قبلی در مورد عصر سنگ و آهن نیز هزاران سال به عقب برده شده است بعلاوه اینكه در چندین نقطه در خود ایران اسكلت هایی پیدا شده است كه فرضیه مهاجرت اقوام آریایی به ایران را هزاران سال به عقب تر می‌برد و اثبات می كند كه آریایی ها هزاران سال قبل از فلات ایران بسوی شمال مهاجرت و در حدود ۳ تا ۴ هزار سال قبل مجددا به علت سردی و یخبندان طولانی به فلات ایران مهاجرت نموده اند.
● تعریف قنات
كانال زیرزمینی حفر شده توسط انسان كه جهت جمع آوری آب شیرین و انتقال و مدیریت آن به سطح زمین برای مصارف كشاورزی، انسانی و دامی ایجاد شده است را در ایران و در بسیاری از کشورها ، قنات و كاریز می گویند. قنات كلمه ای پارسی معرب شده است.
بسیاری از فلاسفه و جغرافی نویسان اروپایی باستان از ۲۶۰۰ سال قبل تا كنون و بسیاری از مورخین مسلمان و سیاحان قرنهای اخیر به كاریزو قنات در ایران اشاره كرده اند.
تالس ملیتی Thales Melitus (۵۴۶-۶۴۰ قبل از میلاد)، آناكسی ماندر Anaximender (۵۴۶-۶۴۰ ق. م )، فیثاغورس Pythagore ) ) زایش ۶۰۸ پیش از میلاد درگذشت ۵۰۹ ق. م) ، كوسماس ایندیكوپلیوس (۵۰۰-۵۳۵ ق م) ، هكاتوس (Hecataus ۵۰۰ق.م) ، نیاركوس دریاسالار یونانی ( ۲۴۲- ۳۲۵ ق .م) كه سواحل مكران و هرمز تا رود فرات را مورد بازدید قرار داده و ..... بسیاری از این پژوهشگرا ن تاریخ حفر قنات را به دوره هخامنشی نسبت می دهند در حالیكه علم باستانشناسی، مردم شناسی و زبان شناسی رازهای نهفته زیادی را از دوران ماقبل تاریخ برای انسان آشكار نموده است.
● تاریخچه قنات
بیشترین و طولانی ترین و قدیمی ترین قناتهای جهان در فلات ایران قرار دارد بنابر این بی جهت نیست که پژوهشگران باتفاق باور دارند كه بهره برداری از قنات ابتدا در ایران صورت گرفته و سپس در دوره هخامنشی توسط ایرانیان به عمان، یمن و شاخ آفریقا نیز راه یافت آنگاه مسلمانان آنرا به اسپانیا بردند. مهمترین و قدیمی ترین كاریزها در ایران ، افغانستان و تاجیكستان وجود دارد. در حال حاضر در ۳۴ كشور جهان قنات وجود دارد ولی ۴۰ هزار قناتهای فعال موجود در ایران چند برابر بیشتر از مجموع قناتها در سایر كشورهای جهان است. مهمترین قناتهای ایران در استان های كویری خراسان، یزد، كرمان ، مركزی و فارس وجود دارد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

محدودیت آب شیرین در جهان و افزایش جمعیت از یک‌سو و آلودگی منابع سطحی و زیرزمینی از سوی دیگر نگرانی عمده‌ای را برای دست‌اندر کاران بخش آب به‌وجود آورده است. با توجه به این‌که در آینده موقعیت منابع آب بسیار در خطر است، باید برای مقابله با کمبود آب راه‌ کارهای اساسی را پیش‌بینی نمود.
خوشبختانه کسانی‌که در کنار دریا زندگی می‌کنند حداقل بر این باور هستند که می‌توان آب‌شور را تصفیه و از آن استفاده کرد ولی کسانی‌که از آب شور هم دور می‌باشند باید بیشتر از ساحل‌نشینان منتظر عواقب ناشی از کمبود آب باشند.
صحبت از شیرین کردن آب شور سال‌های سال است که نظر کارشناسان و متخصصین را به خود جلب کرده است، ولی تا امروز این حرکت به‌سختی و با هزینه‌های بسیار هنگفتی انجام شده است که برای کشورهائی که تاکنون با بحران مواجه نشده‌اند، مقرون به‌ صرفه نبوده و در این راه کمتر تلاش کرده‌اند.
گفتگو با مدیر عامل شرکت فن نیرو و در یک فضای کاملاً حرفه‌ای صورت گرفت: این حرفه‌ای بودن یکی از لحاظ قدمت این شرکت در بحث فرآیند آب شیرین‌کنی بود و دیگری از بعد اشراف مدیر عامل این شرکت به فرآیند آب شیرین‌کن شرکت فن نیرو و اولین شرکت دارنده دانش فنی طراحی و ساخت آب شیرین‌کن در ایران است که از سال ۱۳۷۳ فعالیت خود را آغاز نموده است به‌همین منظور با مهندس جهانگیر عسگری گفتگوئی ترتیب داده‌ایم که با هم می‌خوانیم.
● لطفاً در ابتدا ضمن ارائه تعریفی از آب شیرین کن‌ها، فرآیند آن را توضیح دهید؟
دستگاه آب شیرین‌کن به‌منظور انجام فرآیند آب شیرین‌کن (نمک‌زدائی) طراحی و ساخته می‌شود. فرآیند آب ‌شیرین‌کن فرآیندی است که به‌منظور خالص‌سازی آب دریا برای مصارف آشامیدنی و صنعتی به‌کار می‌رود و منجر به تصفیه آب‌شور و خارج شدن نمک و املاح از آن می‌گردد. به این فرآیند همچنین نمک‌زدائی نیز گفته می‌شود. این فرآیند می‌تواند به‌طرف مختلفی صورت گیرد، اما نتایج حاصل از همگی آنان این است که آب‌شور و بدمزه و یا آب دریا تبدیل به آب خالص می‌گردد که در مصارف خانگی و عملیات ضدعفونی سازی آب مورد استفاده قرار گیرد. این شیوه یعنی شیرین‌سازی آب دریا سریعاً تبدیل به یک منبع عظیم تولید آب آشامیدنی در بسیاری از مناطق جهان گردیده است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

اگر به مدت دو ساعت به سمت شمال شهر نیویورک برانید به یک منطقه وسیع و تالاب مانند به وسعت یک زمین فوتبال می رسید که در کنار یک جاده با حالت پررمز و رازی به وجود آمده است. مردم از کیلومترها دورتر برای آشامیدن آب زلال و شفاف این منطقه هجوم می آورند، چون اعتقاد عامه بر این است که این آب جوشان متعلق به یک چشمه طبیعی است.
این در حالی است که دانشمندان می گویند حقیقت مربوط به این محل، کمی رمانتیک است، بدین معنی که جوشیدن این آب ناشی از شکستگی در یک تونل قدیمی با عمر ۷۰ ساله است که صدها فوت زیر زمین قرار دارد. چون این تونل برای انتقال آب به یک شهر بزرگ است، از این تونل روزانه بالغ بر ۳۶ میلیون گالن آب نشت می کند. این موضوع بیانگر یک حقیقت بزرگ تر در سطح کشور امریکا است و آن چیزی نیست جز آنکه «زیرساخت های مربوط به خطوط آب برای شهرها شدیداً کهنه شده اند و نیاز به انجام تعمیرات مشهود است». سازمان حفاظت محیط زیست امریکا (EPA) اعلام کرده است که این کشور نیازمند سرمایه گذاری ۲۷۷ میلیارد دلاری طی دو دهه آینده برای تعمیر و بهبود سیستم های آب آشامیدنی خود است. البته مهندسان صنایع آب، این عدد را حدود ۴۸۰ میلیارد دلار برآورد کرده اند. تصفیه خانه های آب که بیشتر تحت مدیریت دولت های ایالتی و شهری است، تاکنون هیچ گاه نیازمند چنین بهبودهایی نبوده است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

خشکسالی هر چند سال یکبار به یادمان می‌آورد که سدسازی و مدیریت مبتنی بر عرضه آب با همه هزینه‌های نجومی و منابعی که برایش خرج کرده‌ایم پاسخگو نیست و همانا باید صرفه جویی کرد.
هر خشکسالی مهر باطلی بر رویکرد سازه‌ای و سدسازی به‌عنوان تنها راه حل مشکل آب می‌زند و ثابت می‌کند که مدیریت درست آب، اعمال مدیریت تقاضاست که بدون هزینه سرسام آور، با راهکارهای پیشنهادی سازمان ملل، با موازین توسعه پایدار، و با اصل ۴۴ قانون اساسی هماهنگ و سازگاراست.
اگر با نگاهی سبز به جریان اصل ۴۴ قانون اساسی در پیکره‌های گوناگون اداره جامعه بنگریم به نکات مهمی برخورد می کنیم. می‌گوییم نگاه سبز چون نگرشی است فراجناحی، صلح جو، عدالت خواه، و امانت دار که درزمان بهره برداری، حفاظت از سرزمین را نیز واجب می‌داند تا همانند گذشتگانمان آن را به سلامت تحویل نسل دیگردهد و آنان نیز بتوانند مانند ما از مواهب سرزمین بهره ببرند. نگاهی است ملی و فراگیر. پاسدار حقوق فردی و اجتماعی است. تلاش در راستای امنیت غذایی را وظیفه می‌داند.
نگاه سبز، توسعه را پایدار می‌خواهد نه برای برش زمانی یا بازه موقت. خوب که نگاه کنیم توسعه پایداری که سازمان ملل در گردهمایی سران زمین در ۱۹۹۲ ریودوژانیرو آن را به امضای سران کشورها رسانده، همانند نگاه گذشتگان ما اندیشمندانه، بلندمدت، صرفه جویانه، و حافظ سرزمین است که به دست مردم پی ریزی و تصمیم‌گیری می‌شود. توسعه پایدار در قانون اساسی ما و به ویژه در اصل ۴۴ تبلوری ریشه‌ای دارد.
اینک از چشم‌انداز اصل ۴۴ و توسعه پایدار، به پیکره‌های گوناگون اداره جامعه نگاه می‌کنیم و سپس سه پیکره را بررسی خواهیم کرد. هرجاکه اصل ۴۴ جاری است معیارهای زیر جلوه می‌نماید:
۱) هماهنگی با موازین اقتصادرفاه، تخصیص مؤثر و هزینه مؤثر
۲) هماهنگی با موازین صرفه جویی و پیشگیری از هدررفت منابع
۳) هماهنگی با موازین حفاظت از سرزمین و محیط زیست
۴) سازگاری با حقوق فردی و اجتماعی شهروندان
۵) سازگاری با منافع ملی
۶) سازگاری با دستورالعمل‌های توسعه پایدار،
۷) بالندگی و شکوفایی

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

با توجه به بروز پدیده خشکسالی در سال جاری و لزوم بهبود روشهای استفاده از آب و برق و نهادینه نمودن فرهنگ صحیح مصرف حاملهای انرژی، موضوعات بررسی مهمترین اثرات اقتصادی و اجتماعی سیل و خشکسالی و روشهای کمک دولت در کاهش این اثرات و طرح جامع خشکسالی به عنوان حلقه گمشده در برنامه ریزی مدیریت منابع آب ایران به حساب می آید.
پدیده های خشکسالی و سیل از نظر فراوانی، شدت، تداوم و گسترش آنها یکی از فرایندهای مهم در اکثر کشورها و بخصوص کشور ما است. یکی از مهمترین مسایل روز جامعه ما نگرش نو و پایدار به منابع آب و برنامه ریزی آن می باشد، تا بتوانیم پدیده های سیل، خشکسالی و کم آبی را بهتر شناخته و اثرات اقتصادی و اجتماعی و زیست محیطی آن را بررسی نموده و برای مدیریت آن برنامه ریزی اصولی انجام دهیم.
کشور ما دارای اقلیمی خشک تا نیمه خشک، با متوسط بارندگی سالیانه ۲۴۰-۲۲۰ میلیمتر است که تقریباً یک سوم متوسط بارندگی خشکی ها و کمتر از یک سوم بارندگی متوسط کره زمین را دارا می باشد.
علاوه بر نقصان، توزیع نامناسب مکانی و زمانی و بارندگی و شدت بارشها از یک طرف در زمان بارش باعث ایجاد سیلهای مخرب و از طرف دیگر باعث ایجاد کم آبی ها و خشکسالی های متناوب می گردد. این عوامل بدنبال خود تاثیرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی گوناگونی را سبب می شود.
شناخت این تاثیرات در تدوین برنامه های دقیق برای کاهش این تاثیرات توسط دولت مفید و موثر خواهد بود. بنظر این مقاله اگر با تلفیق دو برنامه اقدامات ارسالی (مدیریت ریسک) و اقدامات انفعالی (مدیریت بحران) هر دو در قالب یک طرح اقدام ملی مطابق قوانین مصوب شده ملی و جهانی صورت گرفته و به اجرا درآیند می توانند در کاهش تاثیرات سوء متنوع و مختلف سیل و خشکسالی موثر و مفید واقع شوند.
اما «آب» به عنوان منبع حیات از عوامل رشد و توسعه در جوامع بشری می باشد. با نگاهی به تاریخ مشاهده می شود، در جایی که آب وجود داشته زمینه های تمدن فراهم شده است.
مقایسه کشورهای واقع در منطقه معتدله با کشورهای مستقر در نواحی خشک و نیمه خشک زمین نشان می دهد که کمبود آب، به ویژه آب با کیفیت خوب یکی از عوامل مهم بازدارنده توسعه کشاورزی و اقتصادی و اجتماعی در اکثر کشورهای درحال توسعه بخصوص کشورهای واقع شده در کمربند خشک و نیمه خشک وگرم جهان است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

بحران آب بیش از هر جنگی ، جان انسان ها را می گیرد و اگر شرایط فعلی ادامه یابد ، ۵۰۰ میلیون نفر تا ۹ سال دیگر از امکانات بهداشتی بی بهره خواهند بود و تا سال ۲۰۲۵ میلادی نیز ۸۰۰ میلیون نفر از جمعیت جهان ، آب غیربهداشتی مصرف خواهند کرد. "
این سخن را چندی پیش نماینده سازمان ملل متحد در ایران عنوان کرده بود.
● آب آلوده ، عامل ۱۰ درصد بیماری ها
سازمان بهداشت جهانی ، آب ناسالم را عامل یک بیماری از هر ده بیماری و ۶ درصد مرگ و میرها در سراسر جهان می داند. تب روده ای یا حصبه و تب مالت از مهمترین بیماری های ناشی از استفاده از آب آلوده به میکروب ها است که در جریان آن مغز، سیستم عصبی و چشم از مهمترین بافت هایی هستند که در جریان این بیماری ها آسیب می بینند.این گزارش می افزاید: در کشورهای توسعه یافته آب در کمتر از یک درصد موارد عامل مرگ و میر افراد است که این میزان در کشورهای در حال توسعه به ۱۲ تا ۲۳ درصد می رسد.
همچنین در گزارشی که بانک جهانی از وضعیت آلودگی آبهای جهان که با عنوان " شاخص‌های توسعه جهان" گزارشی منتشر کرده است، نقش صنایع غذایی و نوشیدنی و فاضلاب های شهری در آلوده کردن آب‌های ایران را ‪ ۴۳/۸درصد برآورد شده است. بر اساس این گزارش، صنایع تولید فلزات اولیه با ‪ ۱۷/۲و صنایع نساجی با ‪ ۱۲/۵درصد پس از فاضلاب های شهری ، صنایع غذایی و نوشیدنی بیشترین نقش را در آلودگی آب‌های ایران از جمله کارون به عنوان بزرگترین رودخانه ایران دارند.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

زمانی اخترشناسان با این مشکل روبه‌رو بودند که بقیه نژاد انسانی را متقاعد سازند که زمین گرد است.
امروزه زیست شناسان با این وظیفه دشوار مواجه‌اند که انسان را متقاعد کنند که شالوده خود ساخته اش را رها سازد.
با توجه به مطالعات وسیعی که درخصوص زیست شناسی آرتمیا فرانسیسکانا صورت گرفته است، شناخت کاملی از این گونه وجود دارد که سبب شده تا در اکثر کشورها گونه آرتمیا فرانسیسکانا برای پرورش انتخاب شود،(در این بین نباید ویژگی‌های فیزیولوژیکی آن نادیده گرفته شود) غافل از اینکه پرورش این گونه بومی قاره آمریکا، با چنین دامنه وسیعی در بلند مدت می‌تواند پراکنش و تنوع زیستی سایر گونه‌های آرتمیا را تحت الشعاع قرار دهد و می‌تواند باعث از بین رفتن مفهوم تنوع و گوناگونی آرتمیا شود. از طرف دیگر می‌تواند به‌عنوان یک گونه مهاجم، حیات و تنوع سایر گونه‌ها و جمعیت‌های آرتمیا را به مخاطره اندازد.
آنچه تغییر تنوع زیستی آرتمیا را نسبت به سایر گونه‌های پرورشی آبزیان تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، نحوه انتقال غیرفعال آن به زیستگاه‌های دیگر توسط باد و پرندگان است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب